جنایات جنگی

استفاده از سلاح‌های شیمیایی توسط عراق

 

رژیم بعثی عراق روستای حلبچه را به دلیل جانبداری از نیروهای ایرانی مورد غضب قرارداد و مردم روستا را با گاز خردل(ايپريت)، گازهاي اعصاب (تابون، سارين يا سومان) و بالاخره با سيانوژن قتل عام کرد.

 

تابلوی يادآوری حقیقت فروش افزار جنگی شيميايی توسط آلمان به عراق، نصب شده در خيابان فردوسی تهران، روبروی سفارت آلمان.

عراق در طول جنگ ۳۵۰۰‬ بار به ایران حمله شیمیایی کرد که ‪ ۳۰‬مورد از آنها در مناطق مسکونی بوده‌است. نخستین نقطه جغرافیایی ایران که قربانی سلاحهای شیمیایی عراق شد منطقه‌ای بین هلاله و نی خزر در ‪ ۵۰‬کیلومتری غرب ایلام بوده‌است.^[۶۲] با بیش از ۱۰۰۰۰۰^[۶۳] قربانی ناشی از جنگ شیمیایی عراق بر ضد ایران در طول هشت سال جنگ تحمیلی، ایران یکی از بزرگ‌ترین قربانیان سلاح‌های کشتار جمعی می‌باشد.
بر اساس گزارشهای بنیاد شهید ایران، تخمین رسمی شهروندان غیرنظامی که به سلاح‌های شیمیایی آلوده شده‌اند و کودکانی که بر اثر آن آلوده شده‌اند را در بر ندارد.بسیاری از آنان به بیماریهای خونی، ریه و پوستی مبتلا شده‌اند.

بمباران شیمیایی شهر سردشت توسط عراق در ۷ تیر۱۳۶۶ فجیع‌ترین تهاجم از این نوع بود که سبب کشته و مجروح شدن عدهٔ بسیاری از مردم غیرنظامی شد. جمهوری اسلامی ایران شهر سردشت را نخستین شهر قربانی جنگ افزارهای شیمیایی در جهان بعد از بمباران هسته‌ای هیروشیما نامید.

وحشیانه‌ترین مورد استفاده در اسفند ۱۳۶۶، در حلبچه بوده‌است که وسیع‌ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تاکنون به شمار می‌رود که حداقل ۵۰۰۰ تن از مردم کُرد و مسلمان این شهر را کشته و ۷۰۰۰ تَن دیگر را مجروح کرد.^[۶۴]

طارق عزیز معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه عراق درسال۱۹۸۶ درجریان سفر رسمی سه روزه خود به برزیل اعتراف کرده بود که عراق درجنگ علیه ایران بارها و در موارد مختلف از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرده‌است. دبیر کل سازمان نیز در سخنرانی خود در ۸ فروردین ماه سال ۱۳۶۷ به استفاده وسیع عراق از سلاح‌های شیمیایی در حلبچه اشاره کرده بود.^[۱۲]

بر اساس گزارشهای رسمی، گاز اعصاب باعث مرگ بیش از۲۰۰۰۰ سرباز ایرانی به صورت آنی می‌باشد.از۹۰۰۰۰ بازمانده این حملات ۵۰۰۰ نفر از آنها به طور مرتب به درمان نیاز دارند و در حدود ۱۰۰۰ نفر از آنان هنوز در بیمارستان بستری می‌باشند و حال آنان وخیم گزارش شده‌است.بسیاری دیگر نیز مورد اصابت گاز خردل بوده‌اند.^[۶۵] همچنین عراق گازهای شیمیایی را بر ضد غیرنظامیان، روستاییان و بیمارستان‌ها استفاده کرد که باعث مرگ بسیاری از آنان شد. علاوه بر این ۳۰۸ موشک عراقی در طی سالهای ۱۹۸۸-۱۹۸۰ بر ضد نواحی پر جمعیت ایران شلیک شد که باعث مرگ۱۲۹۳۱ نفر شد.^[۶۳]

در ۲۱ مارس ۱۹۸۶ شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرد که «اعضای این شورا پس از تحقیقات کارشناسان به این نتیجه رسیدند که سلاح‌های شیمیایی در موارد زیادی توسط نیروهای عراقی بر ضد نظامیان ایرانی به کار برده شده‌است و اعضای شورای امنیت به شدت این اقدام عراق در ادامه دادن استفاده از سلاح‌های شیمیایی را محکوم می‌کنند.»^[۶۶]

تنها کشوری که این موضوع را وتو کرد ایالات متحده امریکا بود.^[۶۷]

بنا به گفته کلنل والتر لانگ (به انگلیسی: Colonel Walter Lang)، یک مقام ارشد وقت سازمان اطلاعات دفاعی آمریکا(بازنشسته)«استفاده از سلاح‌های شیمیایی در میدانهای جنگی توسط عراق موضوع مهمی برای ریگان و دستیاران او نبود.زیرا تنها برای آنها مهم بود که عراق در این جنگ شکست نخورد.» همچنین او ادعا کرد که سازمان اطلاعات دفاعی «هرگز استفاده از سلاح‌های شیمیایی بر ضد غیرنظامیان را نپذیرفت.اما استفاده از آن در میدان جنگ برای جلوگیری از شکست عراق را اجتناب ناپذیر می‌دانست.»^[۶۸] گرچه با وجود این اظهارات دولت ریگان حتی پس از حمله شیمیایی عراق با گازهای سمی به به شهروندان عراقی کرد خود کمکهای خود به عراق را قطع نکرد.^{[۶۹][۷۰][۷۱]}

ملت و دولت ایران از دو موضوع بسیار ناراحت و خشمگین هستند.

یک اینکه جامعه جهانی به عراق در توسعه سلاح‌های شیمیایی کمک کرد و دوم اینکه جامعه جهانی هیج اقدامی برای تنبیه دولت بعث عراق، حتی پس از دریافت گزارشهای تایید شده‌ای از استفاده سلاح‌های شیمیایی انجام نداد.و این ناراحتی پس از اشغال عراق و سرنگونی رژیم بعثی عراق به دست کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا افزایش یافت.

همچنین کمیته اطلاعات دفاعی، ایران را به استفاده از سلاح‌های شیمیایی متهم کرد.اما این ادعاها تا کنون تایید نشده‌است.

بر اساس گفته‌های جوست هیلترمن (به انگلیسی: Joost Hiltermann) (پژوهشگر اصلی سازمان دیده بان حقوق بشر در سال‌های ۱۹۹۴-۱۹۹۲، یک پژوهش دوساله که همچنین بازرسی‌های میدانی را در برمی گرفت و همچنین به اسناد رژیم عراق دست یافته‌است و در حال بررسی آنهاست) درباره جنگ عراق و ایران شماری از اتهامات و اظهارات درباره به کارگیری سلاح‌های شیمیایی توسط ایران وجود دارد.امادر هیچ موردی هیچ گزارش معتبری وجود ندارد.^[۷۲] بر اساس گفته‌های Gary Sick و Lawrence Potter این اتهامات بر ضد ایران را «ادعاً خواند و افزود»هیچ دلیل قانع کننده‌ای درباره اینکه ایران در زمینه استفاده از سلاح‌های شیمیایی گناهکار اصلی باشد ارایه نشده‌است.، شاید به خاطر اینکه در آن زمان هیچ مدرک و دلیلی وجود نداشته‌است.^[۷۳][۷۴]

در دادگاه دسامبر۲۰۰۶ صدام گفت که «با افتخار» مسوولیت هرگونه حمله با سلاح‌های متعارف یا شیمیایی بر ضد ایران را به عهده می‌گیرد.^[۷۵][۷۶]

بر طبق گزارش عراق به سازمان ملل متحد، مواد لازم برای تولید سلاح‌های شیمیایی از شرکتهایی از آمریکا، آلمان غربی، انگلستان، فرانسه و جمهوری خلق چین به دست آمده‌است.در دسامبر ۲۰۰۲ در گزارش ۱۲۰۰ صفحه‌ای عراق نام شرکتهای شرقی و غربی و از جمله اشخاصی که در مجموع ۱۷۶۰۲ تن مواد شیمیایی را در طول دو دهه در اختیار عراق گذاشته‌اند فاش شد.بزرگ‌ترین ذخیره مواد خام برای تولید این سلاح‌های شیمیایی به میزان ۴۵۱۵ تن از سنگاپور، ۴۲۶۱ تن از هلند، ۲۴۰۰ تن مصر، ۲۳۴۳ تن هندوستان، ۱۲۰۷ تن از دولت فدرال آلمان، می‌باشد.یک شرکت هندی، اگزومت پلاستیک (به انگلیسی: Exomet Plastic)، که اکنون بخشی از EPC می‌باشد ۲۲۹۲ تن از مواد پیش نیاز را به عراق صادر کرد. شرکت ال خلیج (فارس) شیمی که در سنگاپور قرار دارد و متعلق به سرمایه‌داران اماراتی می‌باشد بیشتر از ۴۵۰۰ تن پیش نیازهای گازهای VX، سارین و خردل به همراه وسایل تولید آن را به عراق فرستاد.

شکنجه و قتل عام اسرای ایرانی 

وضعیت اردوگاههای اسرای ایرانی در عراق با وضعیت اردوگاههای هیتلر مقایسه شده‌است. هزاران تن از اسرای ایرانی در دوران جنگ توسط ارتش و استخبارات عراق شکنجه و کشته شدند. کارشکنی صدام در روند آزادی اسرا این مسئله را تا بیش از یک دهه پس از پایان جنگ ادامه داد. پس از سرنگونی رژیم صدام و دستگیری مقامات استخبارات عراق اطلاعات بیشتری پیرامون جنایات عراق در طول جنگ یا ایران افشا شد. تعداد اسرای ایرانی کشته شده بیش از شش هزار نفر تخمین زده شده‌است.^[۷۷]

همچنین در بازجویی از اسرای عراقی مشخص شده که افسران ارتش بعث در موارد متعدد اسرای ایرانی زخمی را در صحنه نبرد به حال خود رها کرده تا در اثر خونریزی مداوم به مرور زمان جان خود را از دست دهند.^[۷۸]

حمله به مناطق مسکونی و کشتار غیر نظامیان

حمله عراق به مناطق مسکونی و غیر نظامی از روز سوم جنگ شروع شد. مردم اهواز در ۲ مهر ۱۳۵۹ شاهد بمباران خانه‌هایشان توسط میگهای عراقی بودند. اهالی دزفول نیز که در طول جنگ بارها شاهد بمباران و موشک باران شهرشان بودند، اولین بار در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۵۹ مورد هجوم ۴ فروند میگ عراقی واقع شدند. در این حمله ۷۰ نفر ساکنان شهر کشته و ۳۰۰ نفر زخمی و خسارات فراوانی به تاسیسات شهری وارد شد.

در کنار بمباران هوایی، حملات موشکی نیز آغاز شد. موشکهای زمین به زمین (SCUDB)و (FRAG) تلفات جانی سنگینی برجای گذاشت. نیروهای نظامی ایران تا تاریخ ۱۳۶۳/۳/۱۰ از بمباران مناطق مسکونی عراق خودداری کردند؛ ولی متعاقب صدور اعلامیه ارتش عراق در تاریخ مذکور مبنی بر تهدید رسمی ساکنان شهرهای مرکزی ایران به بمباران، ارتش ایران نیز در سطح محدود شروع به اقدام متقابل کرد. اولین حمله ایران در همان ماه و بعد از صدور اخطاریه به ساکنان شهرهای مرزی و مناطق مجاور تاسیسات نظامی در تاریخ۱۳۶۳/۳/۱۵، انجام شد. بلافاصله بعد از اقدام ارتش ایران، سازمان ملل متحد طی پیامی از طرفین خواست تا از حمله به مناطق مسکونی جبهه مقابل خودداری کنند. بدین ترتیب توافق ۱۲ ژوئن ۱۹۸۴(۱۳۶۳/۳/۲۲) بین دول درگیر جنگ شکل گرفت. به دنبال این توافق بنابر تقاضای دبیرکل از شورای امنیت، هیاتهای ناظر آن سازمان جهت نظارت بر اجرای مفاد این توافق در تهران و بغداد مستقر شدند. رژیم عراق چند روز بعد در اعلامیه‌ای بیان کرد:

بدین ترتیب عراق با نقض آتش‌بس به بهانه‌های واهی، مجدداً شروع به نقض توافقنامه ۱۲ ژوئن کرد. از جمله تاییدیه هیئت حاضر در تهران، حمله عراق به سه روستای بردیه، علاونه و دهلاویه در تاریخ ۹ ژانویه ۱۹۸۵(۱۳۶۳/۱۰/۱۹) می‌باشد.^[۷۹]

رژیم عراق در چندین مورد برای انحراف افکار عمومی مدعی بمباران مناطق مسکونی خویش از جانب ایران شد که هربار با نظر مخالف هیئت کارشناسی سازمان ملل روبرو می‌شد. از جمله در ۱۴ سپتامبر ۱۹۸۴ که مدعی بمباران روستای ابومغیره در حوالی بصره از جانب فانتوم‌های ایران شد. هیئت مزبور از منطقه دیدار کرد و اعلام کرد نشانه‌ای از حملات هوایی وجود ندارد.^[۸۰]

در بهمن ۱۳۶۳ وزیر وقت امور خارجه ایران طی یادداشتی برای دبیرکل، با اعلام پایبندی ایران به توافق ۱۲ ژوئن، به اقدامات ادامه دار عراق اعتراض کرد. در پی سکوت سازمان ملل و طیف جدیدی از بمباران عراق بر روی شهرهای ایران بخصوص بروجرد، اندیمشک و مسجد سلیمان، رئیس جمهور وقت ایران در تاریخ ۱۳۶۳/۱۱/۱۹ اخطاریه حمله مقابله به مثل ایران به شهرهای بصره و مندلی را صادر کرد. پس از بمباران تهران در اوایل سال ۱۳۶۴، ایران نیز شروع به بمباران مناطقی از عراق کرد.

در طول ۸ سال جنگ مستقیم، جنگ شهرها یکی از زمینه‌های اصلی افزایش تلفات طرفین و بالاخص ایران بود. این جنگ تا ۱۱ اردیبهشت ۱۳۶۷ که روز موشک باران وسیع تهران بود ادامه یافت.^[۸۱]

مجموع کشته شدگان حملات هوایی عراق به مناطق مسکونی ایران ۱۵۹۵۹ اعلام شد.^[۸۲]

آلودگی نفتی خلیج فارس 

اولین حمله به تاسیسات نفتی طرفین درگیر جنگ از جانب رژیم عراق صورت گرفت. در این حمله که در تاریخ ۸ بهمن ۱۳۶۱ به میدان نفتی نوروز انجام شد سکوی شماره ۳ میدان آسیب دید. ۲۱ روز بعد دومین حمله به سکوی چاه مزبور انجام شد که نتیجهٔ آن تخریب کامل سکو و فوران روزانه ۲۵۰۰ بشکه نفت‌خام به آبهای خلیج فارس و آلودگی وسیع آن بود. برابر اعلام شرکت نفت فلات قاره ایران میزان نفتی که تنها از فوریه تا اواخر سپتامبر ۱۹۸۳ به آبهای خلیج فارس نشت کرد، حدود ۷۱ میلیون گالن براورد می‌شود.^[۸۳] این آلودگی نفتی بی‌سابقه بیشترین خسارات را به کشورهای بحرین، قطر، کویت و عربستان سعودی وارد آورد و آنها را با کمبود آب آشامیدنی و ماهی روبرو کرد. بسیاری از کارخانجات تصفیه آب این کشورها تعطیل شدند.^[۸۴] همچنین بسیاری از جانداران دریایی خلیج فارس از گونه‌های بوفالو دریایی، لاک پشت، دلفین و مار آبی و پرندگان نابود شدند.^[۸۵] بر اساس براورد کارشناسان، در بین سالهای ۸۷-۱۹۸۰، ۲۸٪ از نفت استخراج شده از چاههای نفت کشورهای حوزه خلیج فارس به هدر می‌رفت. جمهوری اسلامی ایران، رژیم عراق را متهم به نقض مادهٔ ۳۵ پروتکل ۱۹۷۷ الحاقی به قرارداد۱۹۴۹ ژنو کرد.

حمله به هواپیماهای مسافربری

در طول جنگ عراق و ایران چندین مرتبه به هواپیماهای مسافربری ایران و کشورهای دارای روابط دیپلماتیک با این کشور حمله شد که چندین جنایت جنگی را بوجود آورد:^[۸۶]

• ۴ می ۱۹۸۲:حمله جت نیروی هوایی عراق به هواپیمای بنیحیی، وزیر وقت امور خارجه الجزایر، بعد از ورود هواپیمایش به داخل مرزهای ایران. این حمله به انهدام هواپیمای حامل وزیر و کشته شدن وزیر و هیئت همراه انجامید.
• ۲۰ فوریه ۱۹۸۶:انهدام یک فروند هواپیمای مسافربری تهران به اهواز در حال پرواز. در این حمله همه مسافران کشته شدند.
• ۳۰ دسامبر ۱۹۸۵: یک هواپیمای خطوط هوایی ترکیه حامل بازرگانان و تجار ترک در حال بازگشت از ایران و در داخل مرز هوایی ترکیه مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و مجبور به فرود اضطراری شد.
• ۲۸ مارس ۱۹۸۶: یک هواپیمای مسافربری ایران در حال پرواز مورد حمله جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و به شدت آسیب دید.
• ۱۵ اکتبر ۱۹۸۶:در یک حمله هوایی به فرودگاه شیراز، یک هواپیمای مسافربری در روی باند هدف بمباران قرار گرفت. در این حمله ۳۰ مسافر هواپیما جان خود را از دست دادند.
• ۳۰ اکتبر ۱۹۸۶:یک هواپیمای خطوط هوایی کویت در حالی که از ترکیه به سمت ایران در پرواز بود، مورد رهگیری یک جت نیروی هوایی عراق قرار گرفت.
• ۳ ژوئیه ۱۹۸۸:ناو یواس‌اس وینسنس آمریکا هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ مسافربری ایران به شماره پروازی ۶۵۵ ایران ایر را مورد اصابت دو فروند موشک ریم-۶۴ استاندارد قرار داد و منهدم کرد. در این حادثه ۲۹۰ نفر مسافر جان خود را از دست دادند.

پرداخت غرامت جنگی

در سال ۱۹۹۱ خاویر پرز دکوئیار (دبیرکل وقت سازمان ملل متحد) رسماً، عراق را آغازگر جنگ معرفی کرده و از خواسته ایران برای دریافت غرامت پشتیبانی کرد. دولت هاشمی رفسنجانی، رقم خسارت‌های وارده به ایران را هزار میلیارد دلار برآورد نمود، ولی سازمان ملل تنها با ۲۰۰ میلیارد آن موافقت نمود ولی این مسئله به دلیل قطع رابطه بین ایران و عراق در آنزمان مسکوت ماند.^[۸۷]